هفته صرع

هفته صرع در ایران از تاریخ 27 مهر تا 3 آبان می باشد.

صرع چیست

صرع اختلالی در سیستم عصبی مرکزی است که در آن مغز فعالیت غیرطبیعی دارد و باعث تشنج یا دوره‌هایی از رفتارهای غیرطبیعی، حس‌های غیرطبیعی و گاهی از دست دادن هوشیاری می‌شود. افرادی که مبتلا به صرع هستند، به علت افزایش فعالیت الکتریکی مغز که منجر به اختلال در سیستم پیام رسانی میان سلول‌های مغزی می‌شود، تشنج‌های مکرر را تجربه می‌کنند.
با اینکه علائم تشنج ممکن است هر قسمتی از بدن را درگیر کند، اختلالات الکتریکی مربوط به همه‌ی آن‌ها در مغز اتفاق می‌افتد. محل اختلالات الکتریکی، نحوه‌ی گسترش آن، مقداری از مغز که تحت تاثیر قرار می‌گیرد و مدت زمانی که طول می‌کشد، در تعریف نوع تشنج و تاثیر آن بر فرد نقش مهمی دارند.

تاریخچه صرع

بیماری صرع ناشی از آسیب سیستم عصبی به علت تخلیه الکتریکی ناگهانی و وسیع مغزی است. شیوع آن در دنیا 2 تا 6 در هزار است و 14 درصد مبتلایان در سنین زیر 15 سال هستند. بیشتر حملات در سال های اول زندگی رخ می دهد، اما معمولاً عود مجدد بیماری بعد از 60 سالگی هم ایجاد می شود. نوع و دفعات تشنج از فردی به فرد دیگر متفاوت است و هر بیمار، الگوی تشنج خاصی دارد. عامل 90 تا95 درصد موارد صرع هنوز شناخته نشده است. ممکن است عامل محیطی سال ها پیش وجود داشته و از بین رفته است، اما نخستین تشنج بیمار سال ها پس از آن رخ داده باشد . هر شخصی در طی زندگی خود به احتمال 1 % امکان تجربه یک حمله تشنجی را دارد، ولی باید توجه داشت حملات تشنجی که فاقد تکرار یا تناوب باشند صرع محسوب نمی شوند و باید به دنبال علت واقعی آن باشیم.فرد بعد از تشنج آگاهی و هشیاری خود را به دست می آورد ، ولی ممکن است احساس خستگی و کوفتگی، گیجی و سردرگمی برای چند دقیقه، چند ساعت یا حتی چند روز داشته باشد. حتی شخص ممکن است به خواب برود و به تدریج تسلط کامل بر هوشیاری خود را به دست آورد.

علائم و نشانه‌های صرع چیست

با توجه به اینکه صرع با فعالیت غیرطبیعی مغز ایجاد می‌شود، تشنج‌ها ممکن است هر فرآیندی که مغز در آن دخیل است را تحت تاثیر قرار دهد. علائم و نشانه‌های تشنج می‌تواند شامل گیجی موقت، حملات خیره شدن، حرکات ناگهانی غیرقابل کنترل در بازو یا پاها، از دست دادن هوشیاری یا توجه، علائم روانی مانند ترس و اضطراب باشد.
پزشکان به طورکلی تشنج‌ها را با توجه به نحوه‌ی شروع فعالیت غیرطبیعی مغز به تشنج کانونی و تشنج منتشر تقسیم بندی می‌کنند:

تشنج کانونی

اگر تشنج‌ها ناشی از فعالیت غیرطبیعی تنها در یک ناحیه‌ی مغز باشد، تشنج کانونی (جزئی) نامیده می‌شوند. این تشنج‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند:

تشنج‌های کانونی بدون از دست دادن هوشیاری

قبلا تشنج جزئی ساده نامیده می‌شدند، این تشنج‌ها باعث کاهش هوشیاری نمی شوند و ممکن است باعث تغییر حالت روحی یا تغییر حالتی که بیمار اطراف را می‌بیند، بویی که احساس می‌کند، مزه ای که می‌چشد، صدایی که می‌شنود یا احساسی که دارد، می‌شود. همچنین ممکن است منجر به حرکات ناگهانی غیرارادی در قسمت‌هایی از بدن مانند بازو یا پا و یا علائم حسی خود به خودی مانند مور مور شدن، گیجی و دیدن نور ناگهانی، شود.

تشنج کانونی با نقص در هوشیاری

پیش از این تشنج جزئی پیچیده نامیده می‌شد. این تشنج‌ها تغییر یا فقدان هوشیاری یا آگاهی را نیز دربر می‌گیرند. طی این نوع تشنج بیمار ممکن است به یک نقطه خیره شود و به صداهای اطرافیان به درستی پاسخ ندهد و یا حرکاتی مانند مالیدن دست‌ها بهم، جویدن، بلعیدن یا راه رفتن حول یک دایره را انجام دهد.

تشنج منتشر چیست

تشنج‌هایی که تمام نقاط مغز را درگیر می‌کنند تشنج‌های منتشر هستند. شش نوع تشنج منتشر وجود دارد:

تشنج ابسنس (خاموش):

تشنج‌های ابسنس اغلب در کودکان اتفاق می‌افتند و با خیره شدن به یک نقطه یا حرکات نامحسوس مانند چشمک زدن یا ملچ ملوچ کردن مشخص می‌شوند. این تشنج‌ها ممکن است به شکل دسته ای اتفاق بیفتند و باعث فقدان هوشیاری مختصری شوند.

تشنج‌های تونیک:

تشنج‌های تونیک باعث سفت شدن ماهیچه‌ها می‌شوند. این تشنج‌ها معمولا ماهیچه‌های پشت، بازوها و پاها را درگیر می‌کنند و ممکن است باعث زمین خوردن فرد شوند.

تشنج‌های آتونیک:

این نوع تشنج باعث از دست رفتن کنترل ماهیچه‌ها می‌شوند که ممکن است باعث افتادن ناگهانی فرد شوند.

تشنج‌های کلونیک:

این تشنج‌ها با حرکات ناگهانی ماهیچه ای تکراری یا ریتمیک مرتبط هستند. این تشنج‌ها معمولا گردن، صورت و بازوها را درگیر می‌کنند.

تشنج‌های میوکلونیک:

این تشنج‌ها معمولا به شکل حرکت ناگهانی کوتاه یا پیچیدن بازوها و پاها دیده می‌شوند.

تشنج‌های تونیک-کلونیک:

این تشنج‌ها پرالتهاب ترین تشنج‌های صرعی هستند و می‌توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن بدن و لرزیدن، و گاهی از دست دادن کنترل ادرار یا گاز گرفتن زبان شوند.

عوامل موثر در ابتلا به صرع

صرع تقریبا در نیمی از مبتلایان، علت مشخصی ندارد. در افراد دیگر ممکن است ناشی از فاکتورهای مختلفی از جمله مواردی که در ادامه می‌آید، باشد:

اثرات ژنتیکی: برخی از انواع صرع در خانواده‌ها اتفاق می‌افتند، در این موارد محتمل است که اثرات ژنتیکی وجود داشته باشد. محققین برخی از انواع صرع را با ژن‌های خاصی مرتبط دانسته اند، اما برای اغلب افراد، ژن‌ها تنها بخشی از علت صرع هستند. ژن‌های خاصی فرد را به شرایط محیطی که تشنج را تحریک می‌کند، حساس تر می‌کنند.

ضربه به سر: ضربه به سر ناشی از تصادف ماشین یا سایر حوادث می‌تواند باعث صرع شود.

بیماری‌های مغزی: بیماری‌های مغزی که باعث آسیب به مغز می‌شوند، مانند تومورهای مغزی یا سکته‌ها، می‌توانند باعث صرع شوند. سکته‌ی مغزی اولین علت صرع در بالغین مسن تر از ۳۵ سال سن است.

بیماری‌های عفونی: بیماری‌های عفونی، مانند مننژیت، ایدز و انسفالیت ویروسی(عفونت بافت مغز با ویروس ها) می‌توانند باعث صرع شوند.

آسیب‌های پیش از تولد: پیش از تولد، نوزادان به آسیب‌های مغزی که می‌تواند با فاکتورهای مختلفی مانند عفونت مادر، تغذیه‌ی نامناسب یا کمبود اکسیژن، ایجاد شوند، حساس هستند.

اختلالات تکاملی: صرع می‌تواند گاهی با اختلالات تکاملی مانند اوتیسم و نوروفیبروماتوز مرتبط باشد.
برخی از فاکتورها افراد را نسبت به ابتلا به صرع مستعدتر می‌کنند:

سن: شروع صرع اغلب در کودکان یا بالغین مسن است اما ممکن است در هر سنی دیده شود.

سابقه‌ی خانوادگی: اگر سابقه خانوادگی صرع وجود داشته باشد، فرد ممکن است در ریسک بیشتری برای ابتلا به اختلالات تشنجی داشته باشد.

آسیب‌های سر: آسیب‌های سر باعث برخی از موارد صرع می‌شوند. با بستن کمربند ایمنی در ماشین و پوشیدن کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری، اسکی، استفاده از موتورسیکلت یا در سایر فعالیتهایی که احتمال ضربه به سر وجود دارد، می‌تواند خطر این ضربات را کاهش داد.

سکته و سایر بیماری‌های عروقی: این بیماری‌ها می‌توانند منجر به آسیب مغزی شوند که می‌تواند شروع کننده صرع باشد. با کاهش مصرف الکل و دوری از سیگار، مصرف رژِم غذایی سالم و ورزش کردن منظم می‌توان خطر ابتلا به این بیماری‌ها را کاهش داد.

دمانس: دمانس می‌تواند خطر ابتلا به صرع در بالغین مسن را افزایش دهد.

عفونت‌های مغزی: عفونت‌هایی نظیر مننژیت که می‌توانند باعث التهاب در مغز یا نخاع شوند، می‌توانند خطر ابتلا به صرع را افزایش دهند.

تشنج در کودکان: تب‌های بالا در کودکی گاهی می‌تواند با تشنج مرتبط باشد. کودکانی که به علت تب بالا تشنج می‌کنند معمولا دچار صرع نمی شوند. خطر صرع در صورتی که کودک تشنج طولانی مدت داشته باشد، بیماری دیگری در سیستم عصبی داشته باشد یا سابقه خانوادگی صرع داشته باشد، افزایش می‌یابد.

تشخیص صرع

برای تشخیص این بیماری، متخصص مغز و اعصاب در مورد علائم و نشانه‌های بیمار می‌پرسد و معاینه می‌کند و تست‌های متعدد انجام می‌دهد تا صرع را تشخیص دهد و علت تشنج‌ها را مشخص کند.

اقدامات اولیه در مقابله با حمله های تشنجی بیماری صرع

در صورت امکان شخص را روی زمین آزاد بگذارید. از سر و بدن شخص در مقابل ضربات احتمالی و مواد خطرناک تیز، داغ یا برنده محافظت کنید. برای سهولت تنفس، یقه شخص را باز کنید. شخص را به هیچ وجه مهار نکنید. هنگامی که شخص آرام شد او را به پهلوی چپ بخوابانید و از باز بودن مجاری تنفسی او مطمئن شوید. بعد از حمله صرع به شخص اجازه دهید که استراحت کند. اگر مدت زمان تشنج بیش از 5 دقیقه طول کشید، حتماً به مراکز درمانی اورژانس اطلاع دهید.

نشانه ها

از آنجایی که بیماری صرع ناشی از فعالیت های غیر طبیعی سلول های مغزی است، تشنج می تواند بر تمام فرآیندهای هماهنگی مغز اثر بگذارد. بیماری صرع می تواند علائمی از این قبیل ایجاد کند:

•    گیجی موقت
•    صحبت کردن نامفهوم و بریده بریده
•    حرکات تند و پیچشی غیر قابل کنترل در دستها و پاها
•    از دست دادن هوشیاری و بی خبری
•    علائم روانی

علائم بسته به نوع تشنج متفاوت است. در بیشتر موارد، مبتلایان به بیماری صرع در هر بار به نوع یکسانی از تشنج مبتلا می شوند، لذا علائم در هر دوره مشابه است.

پزشکان معمولاً تشنج را بر اساس چگونگی آغاز فعالیت های غیرطبیعی مغز، به دو نوع کانونی و منتشر طبقه بندی می کنند.

تغذیه و رژیم درمانی در بیماری صرع

این بیماری در کودکان شیوع و شدت بیشتری دارد. یکی از راه های درمان این بیماری از طریق رژیم غذایی که بر اساس نتایج تحقیقات در کودکان 1 تا 10 ساله بیشترین تأثیر را نشان داده است، استفاده از رژیم کتوژنیک است و امروزه در به کار بستن آن بسیار تأکید می شود.

معمولاً کودک برای مدت 2 سال تحت درمان با این رژیم قرار می گیرد و پس از آن به تدریج به رژیمی مشابه رژیم معمولی برگردانده می شود تا ببینند که آیا حملات مجدداً عود می کند یا نه. برخی از کودکان پس از توقف رژیم ممکن است هنوز هم به مقادیر کم دارو برای پیشگیری از حملات نیاز داشته باشند.

برای موفقیت در اجرای این رژیم نیاز به استفاده از تکنیک های رفتاری مناسب توسط والدین برای حمایت روانی از کودک وجود دارد.این رژیم به عنوان حربه نهائی برای درمان انواع حملات در کودکانی که تمام داروها در آنها بدون اثر است و حملات در آنها به حالت غیر قابل کنترل درآمده است استفاده می شود.

این درمان از نظر اقتصادی در مقایسه با کل هزینه درمانی، مقرون به صرفه است، زیرا استفاده از آن سبب کاهش حملات و نیز کاهش نیاز به دارو می شود. استفاده از این رژیم می تواند به کودک کمک کند تا بتواند زندگی را مانند دیگران تجربه کند، خصوصاً در کودکانی که آثار جانبی روش دارو درمانی و جراحی ها برایشان فراوان و غیرقابل قبول بوده است.

رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک عوارض جانبی کمی دارد و ممکن است در بسیاری موارد علاج بخش باشد. به طوری که در یک تحقیق حملات صرع در یک سوم از کودکان مورد آزمایش استفاده کننده از رژیم کتوژنیک، کاملاً تحت کنترل در آمد و در یک سوم دیگر از آنها، استفاده از این رژیم به طور قابل ملاحظه ای تکرر حملات و نیاز به دارو را کاهش داد!

این رژیم غذایی از لحاظ چربی، غنی، ولی از لحاظ کربوهیدرات و قندها و پروتئین فقیر است. در طی اجرای این رژیم سعی بر افزایش تولید موادی موسوم به مواد کتونی در خون وجود دارد. سوخت اصلی مغز گلوکز است، ولی در شرایط اجرای این رژیم (فقیر بودن رژیم از لحاظ کربوهیدرات) گلوکز کمی در اختیار مغز قرار می گیرد، در نتیجه مغز ماده سوختی و انرژی زای خود را از گلوکز به مواد کتونی تغییر میدهد.

این اجسام کتونی می تواند به عنوان نوروترانسمیتر یا میانجیگر عصبی بازدارنده عمل کند و در بدن نقش ضد تشنجی را ایفا نماید. در این رژیم یک دهیدراتاسیون (کم آبی) برای بدن لازم است تا میزان مواد کتونی در خون را در حد لازم و مطلوب مورد نظر نگه دارد و مانع از رقیق شدن سطح کتون های در گردش در هر زمان شود.

اجرای این رژیم دارای مراحل متعددی است که باید زیر نظر پزشک معالج و کارشناس تغذیه و با بستری شدن در بیمارستان صورت گیرد و مراحل ابتدائی آن در بدن کودک برقرار شود تا سپس اجرای رژیم امکان پذیر گردد. چون در مراحل ابتدائی اجرای رژیم، احتمال مواردی مانند بی حالی، احساس تهوع و استفراغ نیز وجود دارد.

از جمله عوارض جانبی احتمالی گزارش شده برای رژیم کتوژنیک عبارتند از : یبوست، دهیدراتاسیون بدن و در مواردی سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا، التهاب پانکراس و کاهش تراکم استخوانی که در صورت بروز چنین عوارضی با کمی تغییر در رژیم غذائی می توان آنها را اصلاح کرد. ولی به هر حال باید در نظر داشت که هر گونه درمانی می تواند در کنار خود عوارض جانبی ناخواسته ای را هم به همراه داشته باشد.

دارو درمانی و تداخلات غذا و دارو در درمان بیماری صرع

در بیماری صرع به دلیل نیاز به مصرف طولانی بعضی از انواع داروها احتمال تأثیر ناخواسته ی بعضی از آنها بر روی وضعیت مواد مغذی در بدن وجود دارد که باید با آگاهی از آنها، مانع از ایجاد عوارض ثانویه در این بیماران و تشدید مشکل آنها شد. از جمله این تداخلات عبارتند از :مصرف داروهای رایج ضد تشنج مانند فنی توئین، فنوباربیتال و پریمیدون می تواند با اختلال در جذب کلسیم، زمینه را برای ایجاد نرمی استخوان در بزرگسالان و کودکان ایجاد کند.

تجویز مکمل ویتامین D همراه با این داروها ضروری به نظر می رسند. همچنین مصرف فنی توئین نیاز به ویتامین C و منیزیم را افزایش می دهد. به علاوه مصرف مداوم فنوباربیتال هم می تواند باعث تخلیه ی ویتامین های D، K، B12، B6 و اسید فولیک شود. حتی در صورت ثابت بودن رژیم غذائی، مصرف بعضی از داروها می تواند باعث ایجاد چاقی در فرد شود، مانند والپروات، کاربامازپین و گاباپنتین.مصرف بعضی دیگر می تواند باعث کاهش وزن فرد مبتلا شود، مانند داروهای فلبامات، تروپیرامات و زونیساماید.صرع یک بیماری کشنده نیست، کافی است آن را بشناسیم و نحوه برخورد با آن را بدانیم.