پیشگیری از مسمومیت ها در هفته اول آبان اطلاع رسانی می شود.

چگونه مسموم می‌شویم

سم به هر ماده جامد، مایع یا گازی گفته می‌شود که اگر بیش از اندازه وارد بدن شود، در عملکرد طبیعی بافت‌ها یا اعضای بدن اختلال ایجاد می‌کند. پاک‌کننده‌ها، مواد شیمیایی صنعتی و کشاورزی، سموم دفع آفات، داروها، غذاهای آلوده، سوخت‌هایی مانند نفت، بنزین و الکل اگر بیش از اندازه و نادرست استفاده شوند، می‌توانند مسمومیت به وجود آورند.

کودکان بیشتر از بزرگسالان درخطرند و معمولا اتفاقی و به خاطر ناآگاهی مسموم می‌شوند. در بزرگسال‌ها هم بعضی ‌وقت‌ها مسمومیت اتفاقی است؛ ولی بیشتر مسمومیت‌های حاد در اثر خودکشی اتفاق می‌افتد. مسمومیت مزمن هم معمولا در سالمندان و افرادی که سابقه نارسایی کلیوی، قلبی و کبدی دارند، دیده می‌شود. به‌عنوان یک امدادگر خیلی مهم است که کمک‌های اولیه مربوط به مسمومیت‌ها را بلد باشید. این مهارت‌ها در محل حادثه اهمیت حیاتی دارد و به‌علاوه اطلاعاتی که در صحنه حادثه به دست می‌آورید، می‌تواند پزشک را در انتخاب روش مناسب درمان یاری دهد.

پیشگیری از مسمومیت ها;راه‌های ورود سم به بدن

سم از این سه طریق می‌تواند به بدن وارد شود:

١. دستگاه گوارش (از طریق خوردن)

٢. دستگاه تنفسی (گازها و بخارات سمی مانند گاز منواکسیدکربن)

٣. جذب پوستی

نشانه‌های کلی مسمومیت‌ها

وقتی به‌عنوان امدادگر به محل حادثه می‌روید، این موارد را بررسی کنید. هرکدام از این نشانه‌ها زنگ خطری است برای این‌که احتمال مسمومیت را هم در نظر بگیرید.

١. بچه‌ای که حالت خواب‌آلودگی با علت نامشخص دارد.

٢. افرادی که قصد خودکشی داشته‌اند.

٣. بیمارانی که به‌طور ناگهانی دچار خواب‌آلودگی و بیهوشی شده‌اند.

۴. در مورد هر فرد بیهوش یا نیمه‌هوشیار به فکر مسمومیت باشید.

پیشگیری از مسمومیت ها;مهمترین مواد مسمومیت‌‌زا

خیلی از داروها اگر یکباره و بیش از نیاز بدن مصرف شوند، مسمومیت به وجود می‌آورند و حتی می‌توانند باعث مرگ هم بشوند. به همین دلیل باید همیشه داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنیم. مهمترین علت مسمومیت‌ها در دنیای امروز مصرف نادرست این ۶ ماده است:

١. آرام‌بخش‌ها که شایع‌ترین عامل هستند.

٢. داروهای ضد افسردگی

٣. مسکن‌ها مثل آسپرین و استامینوفن

۴. داروهای خواب‌آور و ضدتشنج

۵. سموم نباتی

۶. الکل

 هنگام گرفتن شرح حال به این چند نکته توجه کنید:

١. مسموم سابقه‌ خودکشی یا تهدید به خودکشی دارد؟ (همیشه خطر اقدام به خودکشی با سم وجود دارد)/٢. سابقه کارکردن با مواد شیمیایی را دارد؟ (خطر مسموم شدن با همان مواد وجود دارد)

٣. مصدوم به بیماری خاصی دچار است یا سابقه مصرف دارو دارد؟ (ممکن است به داروها حساسیت داشته باشد یا به وسیله آنها مسموم شده باشد)/۴. به بوی دهان بیمار توجه کنید. بوی مشکوک یکی از نشانه‌های مسمومیت است؛ مثل بوی بادام تلخ که علامت مسمومیت با سیانور است.

تشخیص نوع مسمومیت

براساس نشانه‌ها

مسمومیت‌ها را می‌شود به ۵ دسته کلی تقسیم کرد که هر کدام نشانه‌های ویژه‌ای دارند. اگر بیمار یک یا چند تا از این علایم را داشته باشد، باید به مسموم بودن او مشکوک شویم:

١. مسمومیت گوارشی: تهوع، استفراغ، دل درد، اسهال، ترشح زیاد بزاق

٢. تنفسی:  سرفه، تنگی نفس، احساس سوزش در قفسه سینه و حتی ایست تنفسی

٣. دستگاه عصبی مرکزی: اختلالات هوشیاری (از گیجی تا بیهوشی کامل)، اختلالات حسی و حرکتی، درد، توهم

۴. پوست و مخاط: حساسیت، قرمزی، تاول، سوختگی، سیانوز‌ (کبودی رنگ پوست). سوختگی داخل و اطراف دهان هم می‌تواند جزو علایم مسمومیت پوستی باشد.

۵.  مسمومیت چشمی و مردمک چشم‌ها: قرمزی، پرخونی ملتحمه چشم، اشک ریزش، گشادی مردمک (مثلا در مسمومیت با الکل) یا تنگی مردمک (در مسمومیت با مواد مخدر).

پیشگیری از مسمومیت ها;انواع مسمومیت ها

مسمومیت ناشی از داروها و مواد مخدر

– شایع ترین علت بروز مسمومیت در جهان، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی می باشد. بهترین کار برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو است.
– بروز مسمومیت توسط برخی از داروها هرچند ممکن است منجر به مرگ نشود ولی مقادیر بالای این داروها می توانند منجر به صدمات دائمی کبد و کلیه فرد مسموم شود.
– همیشه داروها را مطابق با توصیه پزشک یا داروساز مصرف نمائید.
– در برخورد با فرد مسموم غیر هوشیاری که در کنارش بسته های داروی خورده شده وجود دارد، ضمن حفظ خونسردی و عدم القاء استفراغ در این فرد، بسته های دارویی را همراه بیمار به بیمارستان ببرید.
– فرآورده های تقلبی تمجیزک و نورجیزک، نه تنها سبب ترک اعتیاد نمی شوند بلکه در اغلب آنها مواد سمی و کشنده وجود دارد.
– سکته های قلبی و مغزی، تشنج، نارسایی کبد، کلیه و تخریب سلولهای مغزی و عضلانی از عوارض مسمومیت با قرص اکستازی و شیشه می باشند.
– آیا می دانید مصرف همزمان موادمخدر با برخی از داروهای خواب آور و آرام بخش می تواند سبب بروز مسمومیت های شدید و حتی مرگ در فرد مصرف کننده شود؟

بروز مسمومیت ها در کودکان

– موادشیمیایی،شوینده و سفیدکننده را در منزل درکمدهای دارای قفل و دور از دید و دسترس کودکان قرار دهید.
– بلع باطری در کودک می تواند با عوارض جدی همراه باشد. در این موارد کودک را سریعاً به یک مرکز درمانی منتقل کنید.
– از نگهداری شربت متادون در داخل یخچال و در کنار بقیه نوشیدنی ها خودداری نمایید.
– مسمومیت اتفاقی در اثر بلع نفت در کودکان بسیار خطرناک است. در صورت بلع نفت توسط کودک هر چه سریع تر او را به نزدیک ترین مرکز درمانی منتقل نمایید. اگر کودکی نفت را ببلعد کشنده نیست ولی اگر کودک وادار به استفراغ شود این امر می تواند منجر به مرگ وی شود.

مسمومیت با گاز منوکسید کربن

– منوکسید کربن گازی بی رنگ، بی بو و بدون طعم و غیر محرک است که در اثر سوختن ناقص سوخت ها حاصل می شود.
– علایم تماس طولانی با منوکسیدکربن، سردرد، گیجی، ضربان شدید شقیقه ها، وزوز گوش و خواب آلودگی است. در ادامه تماس، فرد مسموم دچار تهوع، استفراغ، تپش قلب، کاهش هوشیاری، آسیب دائمی عصبی، کما و مرگ شود.
– سرد بودن لوله دودکش بخاری، دلیل بر خارج نشدن دود و گاز سمی است.
– استفاده از آب گرمکن نفتی،گازی یا دستگاه پکیج درداخل محیط حمام و یا محیطهای کوچک دربسته می تواند منجر به سوخت ناقص و مسمومیت با گاز شود.

مسمومیت های ناشی از مواد غذایی و گیاهان سمی

– ازمصرف کنسروهایی که در قوطی آنها آثار نشت،برآمدگی و فرورفتگی و زنگ زدگی مشاهده می شود، خودداری کنید.
– نوعی از مسمومیت غذایی موسوم به ‘بوتولیسم’ از کشنده ترین انواع مسمومیت هاست. این سم در مواد غذایی که در شرایط نامناسب و غیربهداشتی تهیه و نگهداری شوند ایجاد می شود.علایم آن به صورت تاری دید، دوبینی، افتادگی پلک، عدم توانایی حرکتی، سختی در بلع، اختلال تکلم و یبوست ظاهر می شود.
– مسمومیت با گیاهانی مانند خرزهره، دیفن باخیا، گل انگشتانه، آزالیا، شوکران و کرچک می تواند کشنده باشد.
– مسمومیت با قارچهای سمی بسیار خطرناک است. از مصرف قارچ هایی که نوع آنها را نمی شناسید جداً خودداری کنید.
– برخی از داروهای گیاهی در صورت مصرف بیش از حد یا نابجا می توانند مسمومیتهای منجر به مرگ ایجاد کنند.
– بخور اوکالیپتوس در صورتیکه به اشتباه خورده شود، حتی در مقادیر کم (یک قاشق) می تواند کشنده باشد. از القای استفراغ در مسمومیت با این فرآورده خوداری نموده و مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل نمایید.

مسمومیت با سموم دفع آفات و مواد شیمیایی و شوینده

– در هنگام استفاده از فرآورده های شیمیایی و سموم مختلف، برچسب روی بسته بندی را مطالعه نموده سپس مصرف نمائید.
– در هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فرآورده های شوینده و پاک کننده پنجره ها را باز کنید تا هوا به خوبی در محیط جریان داشته باشد.
– از اختلاط مواد شیمیایی مانند جوهر نمک و جرم بر با فرآورده های سفید کننده جداً خودداری کنید. بخارات و گازهای ناشی از این اختلال بسیار سمی و خفه کننده است.
– درصورت تماس سموم دفع آفات با پوست،ناحیه آلوده را با مقادیرفراوان آب و صابون شستشو دهید.
– علایم و نشانه های مسمومیت با برخی از سموم می تواند به صورت تاخیری ظاهر شوند.
– درصورت تماس پوست و یا چشم با مواد اسیدی یا قلیایی، پوست و چشم را با مقادیر فراوان آب شستشو داده و هرگز از مواد قلیایی یا اسیدی برای خنثی سازی استفاده نکنید.
– در صورت بلع مواد با خاصیت خورندگی مانند اسیدها و قلیاها، هرگز بیمار را وادار به استفراغ نکنید. این کار می تواند سبب وخیم شدن وضع بیمار شود.
– درمنازل قدیمی، لوله های آب سربی و رنگ مورد استفاده در چارچوب و دیوار که حاوی سرب است می تواند منجر به مسمومیت با سرب شود. مسمومیت با سرب می تواند از طریق تنفس یا خوردن ذرات معلق سرب موجود در هوا، خاک یا آب صورت گیرد.
– برخی از لوازم آرایش خصوصاً غیراستاندارد و حتی سرمه،حاوی مقادیر بالای سرب است که لازم است از مصرف آنها خودداری کنید.

ایمن سازی منازل از نظر پیشگیری از مسمومیت ها

• داروها، محصولات شوینده و فرآورده های آرایشی- بهداشتی(خمیر دندان، دهان شویه، خوشبو کننده)را دور از دسترس کودکان، در ارتفاع بالا ودر کمد مجهز به قفل نگه داری نمایید.
•  محصولات خانگی خطرناک (مانند لوله بازکن، جوهر نمک، جرم گیر، محلول سفید کننده و لک بر، مواد شوینده، گاز پاک کن، داروها و دیگر مواد شیمیایی) را در بسته بندی اصلی آنها و با درب بسته نگهداری نمایید و از نگهداری در  کمدهای زیر ظرفشویی اجتناب نمایید.
• از نگهداری محصولات خطرناک مثل ضدیخ، شیشه پاک کن، بنزین، نفت، سموم علف کش، سموم حشره کش و کودهای باغبانی در کمدهای بدون قفل در پارکینگ و حیاط منزل اجتناب نمایید.
• مخلوط کردن فرآورده های سفید کننده و جرم بر به دلیل ایجاد گاز سمی خفه کننده، مطلقاً ممنوع می باشد. برچسب  ظروف سموم و مواد دفع آفات را ابتدا کاملاً مطالعه کنید و سپس دقیقاً مطابق آن عمل نمائید.
• موادی مانند نفت و بنزین را در ظرف اصلی آنها نگه داری کنید و از ریختن این مواد داخل ظروف مربوط به فرآورده های خوراکی و نوشیدنی مانند بطری خالی نوشابه جدا” پرهیز کنید.
•  از قرار دادن کیف دستی و ساک خرید و همچنین کیسه های نایلونی که استفاده نمی شود، در دسترس کودکان پرهیز کنید. این وسایل ممکن است سبب خفگی کودکان شوند.
•  مسمومیت با گاز منوکسید کربن کشنده ترین مسمومیت غیرعمدی در کشور ماست و شیوع آن در فصل سرما بالا می باشد.
• در هنگام مراجعه به پزشک و دریافت دارو از داروخانه، والدین سالمند خود را همراهی نمایید تا از صحت نحوه مصرف دارو مطمئن شوید.و نام دیگر داروهای مصرفی را به همراه داشته باشید تا از تجویز مجدد داروها و مصرف همزمان آنها و یا بروز تداخلات خطرناک دارویی پیشگیری شود.استفاده از جعبه های تقسیم داروها می تواند کمک شایانی به پیشگیری از مسمومیت و مصرف داروی تکراری در ایشان می گردد.
•  در دوران سالمندی به دلیل تغییرات ساختار در اندامهای داخلی مانند کبد، کلیه، میزان مایعات، عضلات و چربی بدن، تغییراتی در جذب و دفع داروها حادث خواهد شد،  کاهش بینایی، شنوایی و فراموشی و بی اعتنایی به مصرف دقیق داروها می تواند منجر به مسمومیت شود.